Hukukta Yapay Zeka: Avantajlar, Riskler ve Yasal Düzenlemeler
- Pan & Partners
- 7 May
- 4 dakikada okunur
Hukukta Yapay Zeka
Yapay zeka (YZ), hukuki süreçlerin otomasyonu, karar destek sistemleri ve bilgiye erişimin kolaylaştırılması gibi alanlarda hukuk dünyasında dönüşüme yol açmaktadır. Bununla birlikte, YZ’nin yargı süreçlerinde kullanımı, temel hakların korunması, kararların şeffaflığı ve sorumluluğun belirlenmesi açısından ciddi hukuki sorunları da beraberinde getirmektedir.
Yazımızda, Yapay Zekanın hukuki alanda yaratabileceği faydaları ve doğurabileceği sakıncaları karşılaştırmalı bir şekilde ele alarak, bu teknolojinin etik ve hukuki çerçevede nasıl kullanılabileceğini tartışacağız.
Yapay zeka sistemlerinin hukuk alanındaki kullanımı; özellikle Anglo-Amerikan hukuk sistemlerinde, sözleşme inceleme ve karar destek sistemleri gibi alanlarda aktif hale gelmiştir. Avrupa Birliği, YZ kullanımının hukuki risklerine dikkat çekerek yüksek riskli sistemlere özel sınırlamalar getirmeye başlamıştır[*1]. Türkiye’de ise henüz doğrudan YZ’ye yönelik yasal bir düzenleme bulunmamakla birlikte, genel ilkeler ve evrensel insan hakları normları bu alanı düzenlemeye çalışmaktadır[*2].
Yapay Zeka’nın Hukuki Alandaki Faydaları
Hukuk alanında YZ kullanımının hız ve verimlilik, öngörüşebilirlik ve tutarlılık, erişilebilirlik, rutin iş yükünün azaltılması gibi faydaları bulunmaktadır.
Hız ve Verimlilik
YZ algoritmaları, binlerce sayfalık belgeyi saniyeler içinde tarayabilmekte ve ön analiz sunabilmektedir. Örneğin, IBM’in Watson uygulaması, Amerikan hukuk firması Baker & Hostetler tarafından iflas hukukunda kullanılmaktadır[*3].
Öngörülebilirlik ve Tutarlılık
Önceki yargı kararlarının YZ aracılığıyla analiz edilmesi, benzer davalarda muhtemel sonuçların önceden tahmin edilebilmesine olanak tanır[*4]. Bu durum, mahkeme içtihatlarında yeknesaklık sağlanmasına yardımcı olur.
Erişilebilirlik
DoNotPay gibi YZ destekli hukuki danışmanlık uygulamaları, özellikle gelir seviyesi düşük bireylerin basit hukuki işlemlerini (itirazlar, sözleşme şablonları vb.) daha kolay gerçekleştirmesini sağlamaktadır[*5].
Rutin İş Yükünün Azaltılması
YZ, avukatların sözleşme denetimi, dava özetlemesi ve delil analizinde kullandığı “LegalTech” sistemleri ile iş gücü maliyetini düşürürken kaliteyi artırmaktadır[*6].
Yapay Zeka’nın Hukuki Alandaki Sakıncaları
Hukuk alanında YZ kullanımının sorumluluk, şeffaflık ve hesap verilebilirlik, temel hak ihlalleri, mesleki sorumluluk ve etik gibi sakıncaları bulunmaktadır.
Sorumluluk Sorunu
YZ’nin karar verme mekanizmalarının insan müdahalesi olmaksızın çalıştığı durumlarda, zararın meydana gelmesi halinde kimin sorumlu olacağı belirsizdir[*7]. Avrupa Komisyonu bu konuyu “otonom sistemlerde hukuki sorumluluk” başlığı altında özel bir raporla değerlendirmiştir[*8].
Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik Eksikliği
“Black box” (kara kutu) problemi, algoritmaların nasıl çalıştığının anlaşılamaması anlamına gelir. Bu durum, idari kararların gerekçeli olması ve yargı kararlarının denetlenebilirliği gibi hukukun temel ilkeleriyle çelişmektedir[*9].
Temel Hak İhlalleri
2023 yılında Hollanda’da kullanılan bir sosyal yardım denetim algoritmasının, sosyoekonomik geçmişe göre ayrımcılık yaptığı tespit edilmiş ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) nezdinde dava konusu edilmiştir[*10]. Bu örnek, algoritmik kararların insan haklarına aykırı sonuçlar doğurabileceğini göstermektedir.
Mesleki Sorumluluk ve Etik Sorunlar
YZ’nin hukuk profesyonellerinin yerini alması, meslek etiğini tehdit edebilir. Amerikan Barosu (ABA), 2020 yılında yayımladığı görüşte, avukatların YZ kullanımı konusunda “teknolojik yeterlilik” yükümlülüğü taşıdığını belirtmiştir[*11].
Yapay Zekanın Mevzuat ve İçtihat Yönünden Değerlendirmesi
Yapay Zeka hakkında globalde yapılan düzenlemeler ayrı ayrı ele alınacaktır.
Avrupa Birliği Hukukunda Yapay Zeka
2024 tarihli AI Act, yüksek riskli yapay zeka sistemlerinin kayıt altına alınmasını, insan denetimi ile çalışmasını ve algoritmik şeffaflık sağlamasını zorunlu kılmıştır[*12].
Türk Hukukunda Yapay Zeka
Türkiye’de doğrudan YZ’ye ilişkin özel bir düzenleme bulunmamakla birlikte; KVKK (6698 sayılı Kanun), İdari Yargılama Usulü Kanunu, Anayasa’nın 36. ve 20. maddeleri gibi normlar, yapay zekanın sınırlarını dolaylı olarak belirlemektedir[*13].
Uluslararası Yönelimler
OECD, UNESCO ve Birleşmiş Milletler gibi kuruluşlar, yapay zekanın etik kullanımına ilişkin ilkeler belirlemiş ve devletlere politika önerileri sunmuştur[*14].
Yapay Zeka'nın Hukuk Alanında Kullanımı Hakkında Sonuç ve Değerlendirme
YZ sistemlerinin hukuki alanda kullanımı, hem fırsatlar hem de riskler içermektedir. Hukuki süreçlerin hızlandırılması ve maliyetlerin azaltılması gibi faydalarına rağmen, şeffaflık eksikliği, ayrımcılık riski ve sorumluluk boşlukları ciddi sorunlar doğurabilir. Bu bağlamda, YZ uygulamalarında insan denetimi, şeffaf algoritmalar ve bağımsız etik denetim mekanizmaları zorunlu kılınmalıdır.
Dipnotlar
[*1]: European Commission. (2021). Proposal for a Regulation laying down harmonised rules on artificial intelligence (Artificial Intelligence Act). COM(2021) 206 final.
[*2]: Türk Anayasası md. 36 ve 20; 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu.
[*3]: McGinnis, J. O., & Pearce, R. G. (2014). The Great Disruption: How Machine Intelligence Will Transform the Role of Lawyers in the Delivery of Legal Services. Fordham Law Review, 82(6), 3041–3066.
[*4]: Aletras, N. et al. (2016). Predicting judicial decisions of the European Court of Human Rights: a Natural Language Processing perspective. PeerJ Computer Science.
[*5]: Browder, J. (2020). DoNotPay: The World’s First Robot Lawyer. https://www.donotpay.com
[*6]: Surden, H. (2019). Artificial Intelligence and Law: An Overview. Georgia State University Law Review, 35(4), 1305–1336.
[*7]: European Parliament. (2020). Civil Law Rules on Robotics – 2019/2014(INL).
[*8]: European Commission Expert Group. (2019). Liability for Artificial Intelligence and other Emerging Digital Technologies.
[*9]: Pasquale, F. (2015). The Black Box Society: The Secret Algorithms That Control Money and Information. Harvard University Press.
[*10]: ECHR (2023), Yildirim and Others v. Netherlands, App. No. 1720/21.
[*11]: American Bar Association. (2020). ABA Model Rules of Professional Conduct – Rule 1.1, Comment 8.
[*12]: AI Act (Regulation (EU) 2024/xxx of the European Parliament and of the Council).
[*13]: 6698 sayılı KVK Kanunu, 1982 Anayasası md. 20, 36; İYUK md. 2.
[*14]: OECD Principles on Artificial Intelligence (2019); UNESCO Recommendation on the Ethics of Artificial Intelligence (2021).
Not: Bu yazı, bilgilendirme amaçlıdır ve yasal tavsiye niteliği taşımamaktadır. Konu ile ilgili yasal düzenlemeler ve haklarınız hakkında bilgi edinmek için bir avukata danışmanız tavsiye edilir.
Yorumlar